1- رابرت کی مرتون، جامعه شناس بزرگ امریکایی، در ایران چندان شناخته شده نیست. در بین منابع کنکور ارشد جامعه شناسی تنها کتاب " نظریه ی جامعه شناسی در دوران معاصر ( ریتزر / ثلاثی ) "چند صفحه ی محدودی به او پرداخته است و کتاب های جورواجور دیگری هم که مروری بر آرا و نظریات جامعه شناسان کلاسیک و معاصر ارائه کرده اند نیز اغلب به سادگی از کنار او گذشته اند. وقتی هم که اسمش را در سایت کتابخانه ملی جستجو می کنی می بینی که فقط یک کتاب ازش ترجمه شده است: مشکلات اجتماعی و نظریه ی جامعه شناختی / ترجمه ی نوین تولایی/ انتشارات امرکبیر 1385 ( هر چند که عنوان اصلی کتاب چیز دیگری است ( Contemporary Social Problems) و معلوم نیست به چه دلیل مترجم محترم، عنوان آن را این چنین به فارسی برگردانده است. ) و این کتاب هم البته جزو کتاب های مهم و تاثیر گذار او نیست. به این دلیل که وقتی، مثلا، اسمش را در گوگل اسکالر جستجو می کنی می بینی که کتاب دیگرش، یعنی نظریه ی اجتماعی و ساختار اجتماعی ( Social theory and social structure ) بیش از 12 هزار ارجاع خورده است. در رتبه ی بعد هم کتاب های او در زمینه ی جامعه شناسی علم قرار دارند. و باز هم به این دلیل که او را از سردمداران جامعه شناسی علم می دانند؛ همانطور که در ابتدای مدخل ویکی پدیا نیز آمده است.
غرض این که ما، فارس زبان ها، از خواندن آثار یکی از مهمترین جامعه شناسان معاصر محروم مانده ایم.
2- مرتون مفاهیم مهمی را وارد جامعه شناسی کرده. باز هم می توان از مدخل ویکی پدیا کمک گرفت:
reference group
role strain
dysfunction
و.....
3- آن مفهومی که اینجا بیشتر مد نظرم است همان مفهوم اولی است که آوردم. یعنی پیامدهای ناخواسته. ترجمه ی پاراگراف اول مدخل ویکی پدیا را اینجا می آورم، امید که منظور مرتون از این مفهوم را روشن کند:
" در علوم اجتماعی، پیامدهای ناخواسته ( پیامدهای پیش بینی نشده ) نتایجی اند که با نتایج قصد شده از یک کنش هدفمند تفاوت دارند. این مفهوم عمری دراز دارد دارد اما در قرن بیستم میلادی و توسط جامعه شناس امریکایی، رابرت کی مرتون، نامگذاری و معرفی شد. پیامدهای ناخواسته را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
الف- فایده ای مثبت و پیش بینی نشده
ب- ضرر و زیانی منفی و پیش بینی نشده که به همراه و در کنار تاثیر مورد نظر یک سیاست ( برنامه ) رخ می دهد. ( مثلا، برنامه های آبرسانی به کشاورزان می تواند آب مورد نیاز برای کشاورزی آنها را تامین کند؛ اما در عین حال می توانند باعث افزایش بیماری های قابل انتقال از راه آب شوند و در نتیجه بر سلامتی انسان ها تاثیر سوئی بگذارند )
ج- تاثیری شدید و منفی و کاملا در تضاد با آنچه در ابتدا قصد شده است. ( مثلا هنگامی که یک راه حل، مشکل را حادتر می کند )
قانون پیامدهای ناخواسته اصطلاحی هشدار دهنده است مبنی بر این که دخالت در یک سیستم پیچیده همیشه نتایج پیش بینی نشده و اغلب نامطلوبی را به همراه دارد. این قانون هشداری است بر ضد این باور متفرعنانه که انسان ها ( یا حکومت ها ) می توانند دنیای اطرافشان را کاملا تحت کنترل و انقیاد خویش در آورند. بسیاری از زمینه های پژوهشی در علوم تجربی و انسانی - مانند اقتصاد، تاریخ، فلسفه، علوم سیاسی و جامعه شناسی- این مفهوم را پذیرفته و به کار گرفته اند."
4- تمام این روضه ها را خواندم تا برسم به این بند آخر. برنامه ریزان و سیاست گذاران اجتماعی باید نسبت به پیامدهای ناخواسته ی برنامه هاشان هشیار باشند. نمی توان مانند کبک سر زیر برف کرد و به سراب قدرت و کنترل کامل بر دنیای اطراف دل بست. می اندیشم که اگر حاکمان منطقه با آثار رابرت کی. مرتون کمی - بله! فقط کمی - آشنا بودند کارشان به اینجا نمی رسید.
*
البته هنوز هم دیر نشده است....
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر